بایگانی‌های خدمات کلینیکی - فیزیوتراپی دکتر هوشنگ امامی (مهتاج)

دکتر هوشنگ امامی: دکترای حرفه ای فیزیوتراپی و مسئول فنی بخش فیزیوتراپی بیمارستان فرمانیه

شاک ويو تراپی (Shock wave therapy)

شاک ويو تراپی نوعی روش درمانی است كه درآن از امواج پر قدرت مكانيكی ( مشابه امواج صوتي اما با سرعت بسيار بالاتر ) براي درمان انواع مختلفي از دردهاي عضلانی – اسكلتی استفاده می شود .تعداد كم جلسات درماني ( سه تا پنج جلسه با فاصله يك هفته) ، غير تهاجمي بودن و عدم نياز به مصرف دارو ، آن را به روشی مناسب براي درمان بسياري از اختلالات عضلانی- اسكلتی تبدیل کرده است.

بطور کل دو نوع دستگاه ایجاد کننده امواج شاک تولید میشود

1- امواج رادیال

2- امواج فوکوس

شاک ویو فوکوس بدلیل قیمت بالا بسیار محدود می باشد اما اثرات درمانی بهتری خصوصا در اختلالات نعوظ دارد

مكانيسم اثر شاک ويو

1- توليد رگهاي خوني جديد: شاک ويو باعث ايجاد رگهاي خوني در بافتهاي آسيب ديده مي شوند . اين رگهاي جديد اكسيژن و مواد غذايي مورد نياز بافتهاي در حال ترميم را تامين مي كنند و موجب بهبودي تاندون و استخوان آسيب ديده مي شوند.

2- بر عكس كردن فرايند التهاب مزمن: هر گاه بافتي دچار آسيب شود در آن التهاب حاد رخ مي دهد كه هدف آن ترمييم ضايعه مي باشد.اگر اين فرايند به خوبي پيش نرود تبديل به التهاب مزمن مي شود كه تخريب بافت و درد مزمن را در پي دارد. شاک ويو تراپی و امواج پر قدرت آن ، باعث افزايش فعاليت سلولهايي به نام ماست سل مي شوند كه به نوبه خود موادي را از خود ترشح مي كنند كه ابتدا فرايند التهابي را تشديد مي كنند و در ادامه به بهبودي نرمال و فرايند ترميم منجر مي شوند.

3- تحريك توليد كلاژن: يكي از اجزائ ضروري ترميم بافتهاي آسيب ديده عضلانی- اسكلتی، توليد مقادير كافي كلاژن مي باشد. شاک ويو با تسريع و تحريك توليد كلاژن و بهبود راستاي الياف كلاژن ، تاندونهاي آسيب ديده را ترميم مي كند.

4- جذب كلسيم رسوب كرده در تاندونها.

5- كاهش مقدار عواملي كه در ايجاد درد موثرند از جمله ماده پی.

مواردي كه با شاک ويو تراپی قابل درمان هستند

دردهاي ناحيه شانه از جمله التهاب تاندون ناشي از رسوب كلسيم و سندرم درد ساب اكروميال.
آرنج تنيس بازان.
سندرم درد تروكانتر بزرگ.
درد لبه تحتاني كشكك زانو
بيماري ازگود – شلاتر
درد قسمت داخلي استخوان ساق
ضايعه تاندون آشيل
خار پاشنه
سندرم درد مايو فاشيال
زخمهاي حاد و مزمن
ادم لنفاوي اوليه وثانويه
جوش نخوردن يا دير جوش خوردن شكستگيها

دستگاه شاک ویو Dornier با هندپيس منحصر بفرد SMART FOCUS با قابليت اعمال دوز هاي مختلف انرژي بصورت سطحي و عمقي و توزيع انرژي به صورت كانالي از سطح تا عمق با ايجاد گستره كانوني به جاي نقطه كانوني كه باعث افزايش ايمني بافت هاي حساس در برابر اعمال انرژي بالاي شاك ويو مي شود و نیز باعث اعمال همزمان انرژي از سطح تا عمق مي گردد.

این نوع شاک ویو طيف وسيعي از انرژي را از level 1 تا Level 20 جهت اعمال انرژي به صورت سطحي و عمقي دارا می باشد. انرژي خروجي آن در تمام پالس ها بدون افت انرژي و یکسان است.

کاربردهای شاک ویو فوکوس

رهاسازی تریگر پوینت ها

رها سازی تریگر پوینت ها که علت اساسی درد در ناحیه پشت، گردن، شانه و اندام های تحتانی است، اثر دیگر دستگاه شاک ویو تراپی است. به همین دلیل از این دستگاه در این نواحی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد

(اختلال نعوظ)Erectile Dysfunction

بیماری پیرونی یا کجی آلت: باعث کاهش سایز پلام و حتی از بین رفتن پلاک پیرونی می شود. همچنین باعث کاهش درد آلت در حین رابطه جنسی می شود

– در بیماری پیرونی طول آلت کوتاه می شود شاک ویو تراپی باعث برگشت طول آلت به حالت طبیعی می شود

– اختلالات نعوظ : آلت در حین رابطه جنسی خوب نعوظ (راست) نمی شود که شاک ویو باعث افزایش خون رسانی به آلت می شود

– بیماری پروستات: در مرحله مزمن باعث کاهش درد و التهاب می گردد و تکرر ادرار کاهش می باید

– باعث افزایش میل جنسی می شود در نتیجه باعث افزایش کیفیت رابطه جنسی می گردد.

– در برخی موارد باعث بهبود زود انزالی می شود

آسیب نخاعی( Spinal Cord Injury)

دکتر هوشنگ امامی مسئول فنی بخش فیزیوتراپی بیمارستان فرمانیه

آسیب نخاعی (Spinal Cord Injury; SCI) یکی از مهم‌ترین ضایعات دستگاه عصبی مرکزی است که به دنبال ضربه(تروما) یا بیماری‌های غیرتروماتیک( میلیت) به وجود می‌آید و می‌تواند موجب ناتوانی موقتی و یا دائمی در حرکت، حس و اختلال عملکردی در کنترل مدفوع و ادرار شود و نیز باعث اختلالات جنسی شده و نیز ممکن است دستگاههای حیاتی بدن را دچار آسیب کند. اهمیت این موضوع به دلیل تأثیرات عمیق بر کیفیت زندگی بیماران و بار اقتصادی و اجتماعی آن بر خانواده و جامعه است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار نفر در سراسر جهان دچار آسیب نخاعی می‌شوند (WHO, 2019). در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، به دلیل شیوع بالای تصادفات جاده‌ای و حوادث کاری، میزان بروز این ضایعه نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بیشتر گزارش شده است.

این آسیب نه تنها مشکلات جسمانی مانند فلج و اختلالات حسی ایجاد می‌کند، بلکه پیامدهای روان ‌شناختی و اجتماعی جدی همچون افسردگی، بیکاری و انزوای اجتماعی نیز در پی دارد. متاسفانه درمان پزشکی، پروسه درمان فیزیوتراپی و هزینه نگهداری این بیماران بسیار بالاست و خانواده ها در تامین این هزینه ها تحت فشار می باشند. در ایران مراکز مخصوص این بیماران بسیار محدود است. در ایران شهرستان تویسرکان به خاطر سقوط از درخت گردو به نسبت جمعیت آمار آسیب نخاعی زیاد است. بنابراین مطالعه علل، طبقه‌بندی، پیامدها و رویکردهای درمانی آسیب نخاعی برای ارتقای سطح علمی و بالینی دانشجویان و پژوهشگران حوزه علوم پزشکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مروری بر آناتومی نخاع

نخاع به صورت طناب عصبی استوانه‌ای ‌شکل از بصل‌النخاع آغاز شده و در مجرای ستون مهره‌ها امتداد می‌یابد. طول نخاع در بزرگسالان حدود ۴۵ سانتی‌متر است و در سطح مهره دوم کمری تقریبا تمام می شود و بعد از آن قسمت دم اسبی شروع می گردد. از نظر عملکردی به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شود: گردنی، سینه‌ای، کمری و خاجی. هر بخش عهده‌ دار انتقال پیام‌های عصبی از از اندامها به مغز و متقابلا از مغز به اندامها می باشد.

نخاع از ماده خاکستری (حاوی جسم سلولی نورون‌ها) و ماده سفید (شامل راه‌های عصبی صعودی و نزولی) تشکیل شده است. اعصاب نخاعی از نخاع خارج می‌شوند و پیام‌های حرکتی و حسی را میان مغز و اندام‌ها منتقل می‌کنند. بنابراین هرگونه آسیب در یک سطح مشخص، عملکرد عصبی نواحی پایین‌تر از همان سطح را مختل می‌کند.

علل آسیب نخاعی

الف) علل تروماتیک

آسیب‌های تروماتیک از شایع‌ترین عوامل آسیب های نخاعی محسوب می‌شوند.

جنگ ها یکی از عوامل مهم آسیب های نخاعی هستند
تصادفات رانندگی عامل اصلی در اغلب کشورها به‌ ویژه در جوانان.
سقوط از ارتفاع به‌ بخصوص در کارگران ساختمانی و سالمندان.
ورزش‌های پرخطر مانند شیرجه در آب‌های کم‌عمق یا ورزش‌های برخوردی.
خشونت و نزاعها و اصابت گلوله یا ضربات چاقو نیز از عوامل آسیب های نخاعی هستند.

ب) علل غیرتروماتیک

تومورهای اولیه یا متاستاتیک نخاع
عفونت‌ها مانند سل یا آبسه‌های اپیدورال
التهاب حاد میلین یا میلیت
بیماری‌های تحلیل‌برنده (مانند MS یا ALS)
ایسکمی نخاع ناشی از انسداد عروق یا جراحی‌های آئورت

طبقه‌بندی آسیب نخاعی

– کامل (Complete): از دست دادن کامل عملکرد حرکتی و حسی در پایین‌تر از سطح آسیب.
– ناقص (Incomplete): نخاع کامل آسیب ندیده وفسمتی از نخاع سالم مانده و درجاتی از حس یا حرکت حفظ باقی مانده. در این آسیب شانس بهبودی کامل بسیار زیاد است.

– بر اساس سطح ضایعه:
– ضایعات گردنی → تتراپلژی
– ضایعات سینه‌ای و کمری → پاراپلژی
مقیاس ( ASIA ( American Spinal Injury Association یکی از معتبرترین ابزارهای سنجش شدت آسیب است که به صورت استاندارد بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با این مقیاس که توسط انجمن آسیب نخاعی امریکا طرح ریزی شده امید به بهبودی با برداشتن فشار از نخاع توسط جراح و با یک برنامه مدون درمان فیزیوتراپی و تمرین درمانی مداوم بسیار زیاد است. در کنار درمان فیزیوتراپی همراهی بیمار و خانواده خیلی فاکتور مهمی می باشد. و همکاری جراح ،همکاران ارتز و پروتز در حهت تهیه ارتز های مناسب چه در مرحله فاز حاد و چه در روند درمان بسیار مهم است. روحیه خواستن و امیدواری و داشتن روحیه خوب از دیگر فاکتورهای مهم در روند درمان است.

نشانه های بالینی

– اختلالات حرکتی: ضعف یا فلج کامل اندام‌ها
– اختلالات حسی: بی‌حسی یا کاهش حس درد و دما
– اختلالات خودکار: ناپایداری فشار خون، آریتمی، مشکلات تنفسی
– اختلالات دفعی: بی‌اختیاری یا احتباس ادرار و مدفوع
– عوارض ثانویه: زخم بستر، عفونت ادراری، ترومبوز ورید عمقی

شدت و نوع علائم بسته به محل و میزان آسیب متفاوت است. به عنوان مثال، آسیب گردنی بالا می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد زیرا عملکرد دیافراگم و تنفس را مختل می‌کند.

روش‌های تشخیص

– معاینه بالینی دقیق توسط نورولوژیست یا جراح اعصاب
– MRI: بهترین روش برای مشاهده ضایعات نخاعی و بافت نرم
– CT اسکن: مناسب برای تشخیص شکستگی و بی‌ثباتی مهره‌ها
– رادیوگرافی ساده: اولین گام تشخیصی در بیماران تروماتیک

درمان

فاز حاد

– مراقبت‌های اولیه (حفظ راه هوایی، گردش خون و تنفس)
– ثابت نگه داشتن ستون فقرات

استفاده از کورتیکواستروئیدها (مانند متیل‌پردنیزولون در ۸ ساعت اول؛ البته همچنان بحث‌برانگیز است)

یکی از نکات مهم در آسیب های نخاعی نحوه انتقال درست و جابجایی بیمار توسط کادر اورژانس و آمبولانس به بیمارستان با حداکثر دقت با رعایت اصول صحیح فیکس کردن ستون فقرات جهت جلوگیری از آسیب بیشتر می باشد.

جابجایی و انتقال با افراد غیرکادر درمان منجر به آسیب خیلی جدی تر می شود.

مورد دوم که خیلی مهم است انتقال سریع و جراحی برای فیکس کردن مهره ها و آزاد سازی فشار از روی نخاع است. رعایت این دو تا نکته شانس آسیب بیشتررا کمتر کرده و به بهبود بیمار خیلی کمک می کند.

مورد بعدی که باز خیلی خیلی مهم است ساخت سریع ارتز ستون فقرات می باشد که در جابجایی بیمار از آسیب مجدد جلوگیری می کند و باعث می شود بیمار با خیال آسوده روی تخت بنشیند و با اطمینان از تخت جابجا شود.

نکته بعدی که خیلی مهم است جلوگیری از زخم بستر چه در بیمارستان و چه در خانه است که بایستی تیم درمانی بخصوص پرستاران و فیزیوتراپسیت به این مورد خیلی توجه بکنند چراکه اینها خیلی سریع به علت مشکلات حسی و حرکتی دچار زخم بستر در ناحیه کتف ها ، ناحیه خاجی ، ناحیه تروکانتر ها و همچنین پاشنه ها شوند.

درمان جراحی

– دکمپرشن و برداشت فشار از نخاع
– تثبیت مهره‌ها با پیچ و پلاک یا سایر روش‌ها

جراحی بایستی در سریع ترین زمان ممکن انجام شود هر چه چقدر جراحی با تاخیر انجام شود شانس بهبودی کمتر می شود. چراکه فشارو پارگی ها و خون ریزی ناحیه امکان نکروز را بیشنر می کند.

فیریوتراپی

پس از جراحی مهمترین بخش درمان برای بیماران آسیب نخاعی فیزیوتراپی می باشد که در دو فاز بستری و کلینیکی انجام می شود.

اهداف درمانی در بخش بستری(In patien):

- - - ارزیابی بیمار و مشخص نمودن سطح ضایعه
    - بررسی سطح هوشیاری بیمار
    - فیزیوتراپی تنفسی
    - فیزیوتراپی اندامها
    - تغییر پوزیشن
    - نحوه بستن کمربند طبی
    - تمرین تعادلی در وصعیت نشسته
    - برنامه ریزی برای جابجایی و خارج نمودن بیمار از تخت با توجه به وصعیت بیماری
    - آموزش نحوه انتقال به ویلچر
    - در آسیب هایی که بیمار توان راه اندازی با واکر را دارد آموزش راه اندازی داده می شود.

فیزیوتراپی در مرحله کلینیکی

بعد از ترخیص بیمار فیزیوتراپی بدون معطلی برای کمک به بهبود آسیب شروع می شود.

ممکن است با توچه به شرایط بیمار ابتدا فیزیوتراپی در منزل شروع شود و پس از بهبود شرایط برای ادامه درمان به کلینیک مراجعه شود. هدف از درمان در منزل شامل:

- در ابتدا بایستی تخت بیمار ارزیابی شود و برای ارائه خدمات بهتر به بیمار از تخت استاندارد بهمراه تشک مواج استفاده شود.
- شروع تمرینات برای تقویت اندامها و عضلات سالم
- تمرینات تعادلی برای نشتن در بیماران آسیب سینه ای و کمری
- تمرینات پسیو جهت جلوگیری از خشک شدن مفاصل (Stifness)
- تمرینات کششی برای جلوگیری از کوتاه شدن عضلات و تاندونها(Contracture)
- استفاده از تحریک الکتریکی برای تحریک عصب و عضله
- استفاده از پدال برقی برای موبیلیتی مفاصل و بهبود گردش خون اندامها.
- پدال برقی یک فیدبک هم هست برای کمک به روحیه بیمار
- استفاده از دستگاه کامپرشن برای بهبود گردش خون اندامها و جلوگیری از لخته شدن خون در اندامهای تحتانی
- هماهنگی برای ساخت ارتز و بریس مناسب برای راه اندازی
- بررسی روزانه نواحی مستعد زخم بستر
- بررسی وضعیت بیمار و سنجش توانایی های او تهیه ابزار های تمرین درمانی

یک نکته که لازم است تاکید کنم این است که بیمار برای درمان فیزیوتراپی سعی شود در اسرع وقت به کلینیک مراجعه کند چرا که هم امکانات کلینیک بهتر است و هم از نظر روحی بهتر است بیمار هرچه زودتر از خانه خارج شودو این برای روحیه بیمار بسیار موثر است

در آسیب های ناحیه گردن و مهرهای بالایی توراسیک برای بهبود گردش خون و عملکرد بهتر دستگاه گوارش از تخت تیلت تیبل استفاده می شود.

در کلینیک بایستی اقدامات درمانی مبتنی بر موارد زیر برنامه ریزی شود:

فیزیوتراپی عضلات و اعصاب تنه و اندامها
فیزیوتراپی برای بدست آوردن کنترل ادرار و مدفوع
فیزیوتراپی مشکلات جنسی آقایان با شاک ویو فوکوس
مرحله نهایی بدست آوردن Agility و چابکی قبل

تقویت عضلات و اندامهای سالم بخصوص دستها و تنه بخصوص تمرینات قدرتی
تحریک الکتریکی اندامهای آسیب دیده بخصوص با IDC
تمرینات نشتن و حفظ تعادل در خالت نشسته
تمرینات push off برای تسهیل جابجایی
تمرینات تنفسی بخصوص تقویت دیافراگم
استفاده از جریان IDC که یک روش بسیار موثر در بهبود نخاع و اعصاب می باشد. تکینیک TIT که جناب آقای دکتر آزمند ابداع نموده اند بسیار عالی است
استفاده از الکترواکوپانکچر بخصوص برای عضلات ساق برای بهبود اعصاب پرونئال و تیبیال
استفاده از بیوفیدبک، IDC با الکترود قلمی برای مثانه، استفاده از پروپ آنال
تمرینات ایستادن با بریس برای بدست آوردن تعادل و حس عمقی
بتدریح با بهبود وضعیت بیماری و بدست آمدن درجاتی از تون عضلات روی تمرینات ایزومتریک کار می شودو
تمرینات تعلیق درمانی در فریم
کم کم آموزش راه رفتن با واکر شروع می شود
تمرینات با بوسوبال برای بهبود تعادل و حس عمقی
تمرینات روی توپ جیم بال

تمرینات راه رفتن با عصا
تمرینات بالا و پایین رفتن روی پله
در طی بهبودی بیمار و بازگشت حس و حرکت اندامها برای رفع مشکلات جنسی برای بدست آوردن نعوظ (Eerction) از شاک ویوفوکوس استفاده می کنیم.
در نهایت علاوه تعادل استاتیک از تمرینات تعادل داینامیک هم برای راه رفتن مطلوب تر استفاده می کنیم

یکی از تمرینات مهم بلند شدن از صندلی و در نهایت اسکات زدن است

تمرین افزایشن توان تعادل داینامیک با بلند شدن از لبه استپ

در نهایت برای سنجش معیار بهبودی کامل از بیمار می خواهیم چمباتمه شبیه نشستن روی توالت ایرانی روی زمین بنشیند. وقتی براحتی این تمرین را انجام داد یعنی از نظر حسی و حرکتی سلامتی کامل شده است.

فیزیوتراپی تخصصی اختلالت کف لگن

اعصاب محیطی و خودکار

سیستم عصبی خودمختار

دکتر هوشنگ امامی- دکترای حرفه ای فیزیوتراپی، مسئول فنی بخش فیزیوتراپی بیمارستان فیرمانیه

سیستم عصبی اتونوم یا خودمختار از نظر آناتومیکی و عملکردی به دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک قابل تقسیم می‌باشد که فعالیت آنها اغلب مخالف هم است. تارهای عصبی که از مغز و از پایینترین بخش نخاع منشعب می‌شوند، اعصاب پاراسمپاتیک را تشکیل می‌دهند و تارهایی که از قسمت میانی نخاع شوکی منشا می‌گیرند، اعصاب سمپاتیک را بوجود می‌آورند.

اطلاعات اولیه

بافت عصبی که از سلولهای عصبی یا نورون (Neuron) و سلولهای پشتیبان به نام سلولهای گلیال یا نوروگلی (neuroglia) تشکیل شده کل سیستم عصبی بدن را شامل می‌شود . نورون واحد ساختمانی و عملکردی دستگاه عصبی است که در مرحله جنینی از اپی‌اتلیوم پوشاننده لوله عصبی منشا می‌گیرد. ویژگیهای اصلی نورونها تحریک پذیری و تولید تکانه‌ها یا ایمپالسهای عصبی و انتقال این تکانه است. هر نورون از جسم سلولی و دو نوع زایده به نامهای دندریت و اکسون تشکیل شده است. جسم سلولی حجیم ترین قسمت سلول و حاوی هسته و عمده ارگانلهای سلول عصبی است.

دندریتها که به صورت زوایدی کوتاه و بلند ، منشعب و متعدد دیده می‌شوند و گیرنده تحریکات هستند. اکسون (axon) ، زایده‌ای است بلند و منفرد که انتقال تحریکات را از جسم سلولی به سلولهای سایر بافتها بر عهده دارد. محل تماس سلولهای عصبی با یکدیگر و یا با سلولهای سایر بافتها جهت انتقال تحریکات ، اصطلاحا سیناپس نامیده می‌شود. دستگاه عصبی شامل دستگاه عصبی محیطی و دستگاه اعصاب مرکزی است. دستگاه عصبی محیطی متشکل از گانگلیونها و اعصاب محیطی است. گانگلیونها یا عقده‌های عصبی ساختمانهایی هستند که محل قرار گیری جسم سلولی نورونها در خارج از سیستم اعصاب مرکزی می‌باشند.

اعصاب محیطی

دستگاه عصبی محیطی از گانگلیونها و اعصاب محیطی تشکیل شده است که اعصاب محیطی خود شامل دو نوع حسی و حرکتی می‌باشند. اعصاب حرکتی و حسی در حالت کلی به دو دسته سوماتیک و احشایی تقسیم می‌شوند. آن دسته از اعصاب حرکتی که عضلات مخطط را عصب دهی می‌کنند و عمل آنها ارادی است، اعصاب حرکتی سوماتیک نامیده می‌شوند. دسته‌ای از اعصاب حرکتی که عضلات صاف جدار احشا و سلولهای مترشحه را عصب دهی می‌کنند اعصاب حرکتی احشایی یا غیر ارادی نامیده می‌شوند که دسته اخیر تحت عنوان دستگاه عصبی اتونوم هستند.

اعصاب حسی ، تحریکات دریافتی از قسمتهای مختلف بدن را به مغز و نخاع منتقل می‌کنند. آن دسته از اعصاب حسی که تحریکات دریافتی از پوست را به سیستم عصبی مرکزی انتقال می‌دهند به اعصاب حسی سوماتیک موسوم هستند. آن دسته از اعصاب حسی که تحریکات دریافتی از ارگانهای احشایی را به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌نمایند، اعصاب حسی احشایی نامیده می‌شوند. تحریکات دریافتی توسط اعصاب حسی احشایی بدون آگاهی انسان انجام می‌گیرد و از این نظر ، جز سیستم عصبی خودکار یا اتونوم محسوب می‌گردد.

دستگاه عصبی اتونوم یا خودمختار

آن دسته از نورونهای حرکتی که فعالیت عضلات صاف ، ترشح غدد ، ریتم قلب و در مجموع فعالیت ارگانهای احشایی را تنظیم می‌کنند تحت عنوان سیستم عصبی اتونوم شناخته می‌شوند. دستگاه عصبی اتونوم از تعداد زیادی گانگلیون اتونوم و دو نورون حرکتی در هر زنجیره به نام نورونهای پیش‌ گانگلیونی و پس گانگلیونی تشکیل شده است. نورنهای پیش گانگلیونی ، نورونهایی هستند که جسم سلولی آنها در سیستم عصبی مرکزی قرار گرفته و اکسون آنها برای سیناپس با نورون بعدی تا گانگلیون امتداد یافته است.

نورونهای پس گانگلیونی ، نورونهایی هستند که جسم سلولی آنها در گانگلیونی واقع شده و اکسون آنها تا ارگان عامل امتداد یافته و پایانه عصبی را تشکیل داده است. در نورون پیش گانگلیونی و پس گانگلیونی در محل گانگلیون با یکدیگر سیناپس می‌یابند. اعصاب حرکتی سیستم عصبی اتونوم از دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک تشکیل شده است.

اعصاب سمپاتیک

در بخش سمپاتیک ، جسم سلولی نورون پیش گانگلیونی در شاخ جانبی (Lateral horn) نخاع قرار گرفته و اکسون آن به نام رشته پیش گانگلیونی پس از خروج از نخاع وارد گانگلیون سمپاتیک در مجاور مهره‌ها یا نزدیک احشا شده و با نورون پس گانگلیونی سیناپس حاصل می‌کند. اکسون نورون پس گانگلیونی به نام رشته پس گانگلیون به ارگان عامل ختم می‌‌گردد. در اعصاب سمپاتیک رشته پیش گانگلیونی معمولا کوتاه بوده رشته پس گانگلیونی بلند می‌باشد.

از آنجایی که اعصاب سمپاتیک در ناحیه سینه‌ای – کمری از نخاع خارج می‌شوند، به بخش سینه‌ای – کمری نیز موسوم هستند.در اعصاب سمپاتیک نوروترنسمیتر مترشحه از رشته پیش گانگلیونی استیل کولین و از رشته‌های پس گانگلیونی ، نوراپی‌نفرین می‌باشد (ماده‌ای که از بخش مرکزی غدد فوق کلیوی نیز ترشح می‌شود) و به همین دلیل اعصاب سمپاتیک را اعصاب آدرنرژیک نیز می‌نامند.

اعصاب پاراسمپاتیک

در بخش پاراسمپاتیک ، همانند بخش سمپاتیک ، جسم سلولی نورون پیش گانگلیون در شاخ جانبی نخاع قرار گرفته و اکسون آن به نام رشته پیش گانگلیونی وارد گانگلیون پاراسمپاتیک (معمولا در مجاورت یا دیواه ارگان عامل) شده و با نورون پس گانگلیونی سیناپس حاصل می‌کند. اکسون نورون پس گانگلیونی به نام رشته پس گانگلیونی به فاصله کوتاهی پس از ترک گانگلیون به ارگان عامل ختم می‌گردد.

به این ترتیب در اعصاب پاراسمپاتیک بر خلاف اعصاب سمپاتیک رشته پیش گانگلیونی بسیار بلند و رشته پس گانگلیونی کوتاه می‌باشد.از آنجا که اعصاب پاراسمپاتیک در ناحیه جمجمه‌ای – خاجی از نخاع خارج می‌شوند، به بخش جمجه‌ای – خاجی موسوم هستند. در اعصاب پاراسمپاتیک نوروترنسمیتر مترشحه از رشته‌های پیش گانگلیونی و پس گانگلیونی ، استیل کولین است و به همین دلیل اعصاب پاراسمپاتیک را اعصاب کولینرژیک نیز می‌نامند.

ديابت

ديابت بيماريي است كه با افزايش سطح قند خون به دليل نقص در ترشح انسولين ، عملكرد انسولين يا هر دو ايجاد مي شود . انسولين هورموني است كه توسط سلول هاي بتاي پانكراس ترشح مي شود و براي استفاده يا ذخيره سوخت هاي بدن ( كربوهيدرات ، پروتئين و چربي ) ضروري است. (1)

ديابت نقش قابل توجهي در افزايش ابتلا به ساير بيماري ها ومرگ و مير دارد كه در صورت تشخيص و درمان به موقع كاهش مي يابد ( 1) .

بر اساس آمارهاي موجود 347 ميليون نفر در دنيا مبتلا به ديابت مي باشند . سازمان جهاني بهداشت پيش بيني كرده كه تا سال 2030ديابت هفتمين علت مرگ در دنيا خواهد بود و متاسفانه بيش از 80% مرگ هاي ناشي از ديابت در كشورهاي با در آمد كم و متوسط اتفاق مي افتد (2) .

در سال 2012 ،1/29 ميليون نفر يا 3/9% كل جمعيت آمريكا مبتلا به ديابت بوده اند (3) .

در سال2012 كل هزينه هاي ناشي از ديابت اعم از هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم ديابت در آمريكا معادل 245 بيليون دلار برآورد شده است ( 4).به طوري كه متوسط هزينه هاي پزشكي مبتلايان به ديابت تقريبا دو برابر افراد غير مبتلاست ( 4و1).

انسولين

انسولين درسلول هاي بتاي پانكراس سنتز و در وزيكول هاي ترشحي ذخيره مي شود . ترشح انسولين تحت كنترل سطح گلوكز ،‌ اسيدهاي آمينه خون و ساير هورمون هاست . افزايش دريافت گلوكز توسط سلول هاي بتا به دنبال افزايش غلظت گلوكز خون سبب افزايش OXPHOS ( فسفريلاسيون اكسيداتيو )‌به وسيله ميتوكندري سلول هاي بتا مي شود . افزايش نسبت ATP/ADPسبب مهار كانال هاي پتاسيمي حساس به ATP روي غشاء سلول و در نتيجه دپولاريزه شدن غشاي پلاسمايي و جريان يافتن كلسيم به داخل سلول مي شود . افزايش كلسيم در سلول تحريك اگزوسيتوز وزيكول هاي حاوي انسولين براي ترشح انسولين به داخل جريان خون را در پي دارد (6) .اين وقايع متوالي نشان مي دهد كه ترشح انسولين نيازمند فعاليت بيوانرژتيك طبيعي ميتوكندري است (6).

عملكرد متابوليك انسولين ، حفظ هموستاز گلوكز از طريق تنظيم دريافت گلوكز در عضله اسكلتي و سركوب توليد گلوكز در كبد است(5) .

مقاومت به انسولين

مقاومت به انسولين به صورت كاهش حساسيت اين عملكرد متابوليكي تعريف مي شود (5).يا به عبارت ديگر مقاومت به انسولين كاهش توانايي بافت هاي هدف براي پاسخگويي مطلوب به غلظت طبيعي انسولين است (6). افراد مقاوم به انسولين ريسك بالاتري براي ابتلا به ديابت نوع دو و بيماري هاي قلبي عروقي در مقايسه با افراد داراي حساسيت طبيعي به انسولين هستند(5) .

ميتوكندري و تنظيم متابوليك بدن

ارگانيسم هاي هوازي اكسيژن را براي توليد انرژي از مواد مغذي به صورتATP در ميتوكندري مصرف مي كنند. توليد ATP نيازمند دو مرحله است . اول اكسيداسيون NADH يا FADH₂. دوم فسفريلاسيون ADPو تبديل به ATP يا ( فسفريلاسيون اكسيداتيو) ( OXPHOS). اين دو مرحله در ميتو كندري با هم جفت مي شوند و OXPHOS يك راه كارآمد و حافظ انرژي در جريان پروسه توليد انرژي در ارگانيسم هاي هوازي است. (5)

بنابراين ميتوان گفت كه در بدن تنظيم متابوليكي وابسته به ميتوكندري است كه از طريق متابوليزه كردن مواد مغذي و توليد ATP و گرما ، نقش مهمي در هموستاز انر‍ژي بازي مي كند . عدم تعادل بين دريافت و مصرف انرژي سبب نقص عملكرد ميتوكندري به صورت كاهش نسبت توليد انرژي (توليد ATP)به تنفس (5)و كاهش تعداد ميتوكندري در عضله اسكلتي يا كاهش توليد ATP و كاهش تحريك ميتوكندري به منظور ترشح انسولين در سلول هاي بتاي پانكراس مي شود( 6).

براساس مطالعات انجام شده شايع ترين فرم ديابت يعني ديابت نوع دو و همچنين فرم MIDD توام با نقص در عملكرد ميتوكندري است (6).نقص عملكرد ميتوكندري با مقاومت به انسولين درعضله اسكلتي و بافت هاي ديگر از جمله كبد ،‌ بافت چربي ، ‌قلب و عروق و پانكراس همراه است(5) .

مقاومت به انسولين و نقص عملكرد ميتوكندري

مقاومت به انسولين در پاتوژنز ديابت نوع دو نقش محوري دارد . همچنين بر اساس شواهد نقص در عملكرد ميتوكندري توام با ديابت نوع دو و مقاومت به انسولين وابسته به سن است . عوامل ژنتيكي ، استرس اكسيداتيو ،بيوژنز ميتوكندري و افزايش سن ، افزايش دريافت مواد مغذي يا زندگي كم تحرك مي تواند عملكرد ميتوكندري را تحت تاثير قرار داده و سبب مقاومت به انسولين و ساير وضعيت هاي پاتولوژيك شود . افزايش دريافت مواد مغذي شامل دريافت بيش از مقدار مورد نياز اسيدهاي چرب يا هيپرگليسمي سبب افزايش ميزان ROS و كاهش بيوژنز ميتوكندريايي مي شوند كه كاهش بتا اكسيداسيون ،كاهش توليد ATP و افزايش توليد ROS را درپي دارد كه منجر به مقاومت به انسولين ، ديابت و بيماري هاي قلبي عروقي مي شود (5).

مداخلات درماني در ديابت

از آن جايي كه عملكرد ميتوكندري توام با بيوژنز ميتوكندري است، تحريك بيوژنز ميتوكندريايي ممكن است تاثير مثبت روي بيماري هاي متابوليك و قلبي عروقي داشته باشد(5).

درمان دارويي

از جمله داروهاي مورد استفاده در درمان ديابت thiazolidinediones است كه در بهبود مقاومت به انسولين در كبد ، آديپوسيت ، قلب و عملكرد سلول هاي بتا همچنين عملكرد اندوتليال در مطالعات حيواني و مداخلات انساني نشان داده شده كه ممكن است تا حدودي از طريق افزايش بيوژنز ميتوكندريايي اعمال شود(5).

داروي ديگري كه در درمان ديابت مورد استفاده قرار مي گيرد Metforminاست كه حساس كننده انسولين است زيرا سبب كاهش توليد ROS در نتيجه كاهش استرس اكسيداتيو و تحريك بيوژنز ميتوكندريايي است كه منجر به بهبود عملكرد ميتوكندري مي شود(5) .

ورزش

نقص عملكرد ميتوكندري ممكن است يكي از مكانيسم هاي مهم براي ظرفيت پايين آئروبيك و ريسك فاكتور بيماري هاي قلبي عروقي باشد . ورزش سبب بهبود عملكرد انسولين و تحمل گلوكز در افراد دچار مقاومت به انسولين در مدل هاي حيواني مي شود . بر اساس شواهد ، ورزش آئروبيك سبب تحريك بيوژنز ميتوكندريايي مي شود . تمرينات استقامتي سبب افزايش سايز و تعداد ميتوكندري و افزايش ظرفيت اكسيداتيو دخيل در بهبود متابوليسم گلوكز در بدن مي شود. همچنين افزايش بيان eNO_S از طريق فعاليت فيزيكي سبب تحريك بيوژنز ميتوكندريايي مي شود(5) .

فعاليت فيزيكي با شدت متوسط توام با كاهش وزن سبب بهبود حساسيت به انسولين از طريق افزايش فعاليت زنجيره انتقال الكترون ميتوكندري در عضله اسكلتي و افزايش mitochondrial crista بدون تغيير در محتواي DNA ميتوكندري مي شود(5) .

كاهش وابسته به سن در ژن هاي ميتوكندريايي و بيوژنز ميتوكندريايي با ورزش آئروبيك بازيابي مي شود . بنابراين ورزش مي تواند سبب بهبود متابوليم گلوكز و ليپيد شود كه عمل و بيوژنز ميتوكندري را افزايش دهد(5) .

مداخله تغذيه اي ( محدوديت كالري ، استفاده از آنتي اكسيدان ها )

بر اساس مطالعات محدوديت كالري ، طول عمر را در همه موجودات از مخمر تا پستانداران افزايش مي دهد .محدوديت كالري سبب افزايش بيوژنز ميتوكندريايي ، افزايش مصرف اكسيژن و افزايش توليد ATP مي شود .

اعضامحدوديت كالري در موش سبب بهبود بيوژنز ميتوكندريايي و بهبود عملكرد ميتوكندري مي شود كه تا حدودي از طريق افزايش توليد NO انجام صورت مي گيرد . همچنين بر اساس مطالعات انجام شده نشان داده شده كه محدوديت كالري سبب القاء بيوژنز ميتوكندريايي و كاهش توليد ROS مي شود . بيوژنز ميتوكندريايي يا بهبود عملكرد ميتوكندري ممكن است مكانيسم عمده اثرات مثبت محدوديت كالري باشد .بنابراين اثرات مفيد محدوديت كالري از طريق افزايش بيوژنز ميتوكندريايي و افزايش عملكرد ميتوكندريايي مي تواند سبب بهبود متابوليسم گلوكز و ليپيد و مقاومت به انسولين شود(5) .

در اثر افزايش توليد ROS عملكرد ميتوكندري دچاراختلال شده ، همچنين اختلال در عملكرد ميتوكندري سبب توليد بيشتر ROS و محصولات ليپيدي مي شود(5) . تجمع ليپيد داخل سلولي در عضلات اسكلتي مقاوم به انسولين مشاهده مي شود(5) .

تجمع ليپيد سبب كاهش انتقال گلوكز و كاهش سنتز ATP مي شود . اما مشخص نيست كه آيا كاهش سنتز ATP سبب مقاومت به انسولين مي شود يا كاهش حساسيت به انسولين سبب كاهش توليد ATP مي شود(5).

تجمع متابوليت هاي ليپيدي به افزايش سنتز ليپيد نسبت داده نمي شود بلكه به كاهش بتا اكسيداسيون اسيدچرب در ميتوكندري نسبت داده مي شود (5). به همين دليل است كه مداخلات درماني استفاده كننده از مكمل آنتي اكسيدان ممكن است در قطع اين چرخه مفيد باشد . زيرا آنتي اكسيدان ها به وسيله جارو كردن راديكال هاي آزاد بدن را از آسيب عملكرد ميتوكندري و مقاومت به انسولين محافظت مي كنند(5) .

همچنين مشاهداتي پيشنهاد مي كنند كه angiotensin ΙΙ در نقص عملكرد ميتوكندري از طريق مكانيسم متفاوتي با افزايش اسيدهاي چرب مشاركت مي كند . مطالعات نشان داده اند كه افزايش ميزان بافتي angiotensin ΙΙ سبب افزايش ROS و وضعيت هاي غير طبيعي ميتوكندريايي توام با مقاومت به انسولين ، نقص عملكرد قلبي و التهاب عروقي و كاهش شل شدن عروق با واسطه NO مي شود(5) .

ROSتوليد شده در توسط افزايش angiotensin ΙΙ و در نهايت افزايش فعاليت NADPH oxidase ممكن است سبب بروز اتفافاتي از جمله تخريب پروتئين هاي سلولي شود كه بيوژنز و عملكرد ميتوكندريايي را تحت تاثير قرار مي دهد (5).

بنابراين استراتژي هاي درماني جديد كه عملكرد و بيوژنز ميتوكندري را تنظيم ميكند ممكن است راههاي درماني براي بهبود عملكرد انسولين و كاهش توليد انسولين در سلولهاي بتا و كاهش تجمع ليپيد در كبد و نقص عضله اسكلتي و شل شدن اندوتليال باشد (5).

پاورقي

Oxidative phosphorylation: OXPHOS

NADH :Nicotinamide Adenine Dinucleotide

Flavin Adenine Dinucleotide :FADH₂

Maternally Iherited Diabetes And Deafness: MIDD

رشد و تقسيم ميتوكندري هاي از قبل تشكيل شده: Mitochomndrial Biogenesis

Reactive Oxygen Sepcies: ROS

Peroxisome proliferator-activated receptor gamma coactivator 1-alpha: PGC-1α

AMP-activated protein kinase: AMPK

nuclear respiratory factor: NRF –1

TFAM: Mitochondrial transcription factor A

Synthase endothelial Nitric Oxide: eNO_S

SIRT ₁:Sirtuin 1

NO: Nitric Oxide

Long Chain Fatty Acid – Coenzyme A: LCFA- COA

DG: Diglyceride

درمان بیماریها و مشکلات

خدمات کلینیک فیزیوتراپی بیمارستان فرمانیه

درمان بیماریها و مشکلات:
● کمردرد Low Back Pain
● گردن درد Neck Pain
● خارپاشنه Heel Spur
● سردردهای با منشاء گردنی Cervicogenic Headache
● اختلال مفصل فکی – گیجگاهی Dysfunction of the temporomadibular joint
● بیماریهای اسکلتی – عضلانی Musculoskeletal Disorders
● شکستگیها و محدویت حرکتی مفاصل Joint Limitation Motion &Fracture
● آرتروز مفاصل Osteoarthritis
● روماتیسم مفصلی Rueumatoid Arthritis
● تعویض مفاصل Arthroplasty
● اختلالات تعادلی Balance Disorders
● ناتوانی های سالمندی Aging Disabilities
● پیچ خوردگی مچ پا Ankle Sprain
● تاندونیت Tendonitis
● آتروفی و ضعف عضلانی Atrophy and Muscle Weakness
● انحراف ستون فقرات Scoliosis
● قوز پشتی Kyphosis
● عارضه سر به جلو Forward Head Posture
● آسیب های ورزشی Sport Injury
● پارگی رباط های صلیبی ACL& PCL Ligament
● آسیب نخاعی Spinal Injury
● سکته مغزی ( Cerebrovascular Accident (CVA
● ام اس (Multiple Sclerosis (MS
● فلج عصب صورت Bell’s Palsy
● بی اختیاری ادرار و مدفوع Urinari and Defection Incontinence
● اختلالات جنسی آقایان Erectile Dysfunction
● اختلالات و ضعف عضلات کف لگن Pelvic Floor Muscle Weakness and Disorder
● فیزیوتراپی پس از بارداریPhysiotherapy after Pregnancy
● اختلالات تنفسی pulmonary Disorders
● اسکار و چسبندگی های پوستی Skin Adhesions and Scars
● ادم و واریس اندام ها Varicose and Edema of limbs
● زخم بستر Bed Sore
● زخم های دیابتیک Diabetic Ulcer

الكترواكوپانكچر- Electroacupuncture

دكتر هوشنگ امامي مسئول فني بخش فيزيوتراپي بيمارستان فرمانيه

درمان فیزیوتراپی پیچ خوردگی های مچ پا

دکتر هوشنگ امامی: دکترای حرفه ای فیزیوتراپی و مسئول فنی بخش فیزیوتراپی بیمارستان فرمانیه

اگر بعد ازماهها پیچ خوردگی مچ پا هنوز درد ،تورم و بی ثباتی مزمن در مچ پا دارید مطلب زیرشما را راهنمایی خواهد کرد

مچ پا بدلیل سطح اتکای کم و عدم پوشش عضلانی مستحکم در سمت داخل و خارج در مرض آسیب های زیادی از جمله پیچ خوردگی وشکستگی در حین فعالیتهای روز مره زندگی می باشد .پیچ خوردگی وپاره گی رباطهای اطراف مفاصل مچ پااز جمله شایع ترین اختلالات در این ناحیه است که اگر به درمان آن خوب توجه نشود دچار عوارضی از قبیل بی ثباتی وپیچ خوردگی مکررمچ پا خواهد شد. رباطهای سمت خارج ضعیف تر از سمت داخل می باشند و برای همین 85درصد پیچ خوردگیها باعث پاره گی و کشیدگی رباطهای سمت خارج می شود.درمان آسیب رباطهای مچ پا ابتدا توسط متخصصین ارتوپدی و سپس فیزیوتراپیست ها انجام میگیرد. که برحسب شدت ضایعه(درجه یک تا درجه سه) از یک آتل گیری تا گچ گیری به مدت یکماه ودر بعضی موارد جراحی می باشد. نکته قابل تامل دراین است که متاسفانه افراد آسیب دیده درمان پیچ خوردگیهای مچ پا را چه درمرحله ارتوپدی (خود سرانه آتل و یا گچ را زود تر باز می کنند )و چه درمرحله فیزیوتراپی بطور کامل ادامه نمی دهند وهمین مسئله باعث می شود که افراد در پیاده روی های طولانی ،درد و تورم دائمی داشته باشند. وخود را ازیک تفریح و ورزش لذت بخش محروم کنند نکته مهم دیگر این است که رباطهای اطراف مچ پا دارای گیرنده های حس عمقی زیادی هستند که با عث حفظ ثبات و تعادل بدن می شود.عدم درمان کامل و مطلوب نتیجه اش اختلال درارسال اطلاعات حس عمقی ، بی ثباتی وپیچ خوردگی های مکرر و مزمن مچ پا خواهد شد.برای جلو گیری از ایجاد عوارض بایستی دستورات و توصیه های پزشک (متخصص ارتوپدی ویا طب فیزیکی ) و فیزیوتراپیست را به نحو احسن اجرا کرد. برای درمان فیزیوتراپی و توانبخشی موارد زیر توصیه می گردد:

هنگام آسیب دیدگی تا 24 ساعت اولیه برای کاهش درد ، تورم وخون ریزی از کیسه یخ بمدت 10 دقیقه به فواصل 2 الی 4 ساعت یکبار استفاده نمائید.درصورت در دسترس بودن اسپریهای خنک کننده در حین آسیب توصیه می گردد
پس از طی مراحل درمان ارتوپدی به یک مرکز فیزیوتراپی مراجعه نمائید که در آن مرکز فیزیوتراپیست درمانهای زیر را برایتان انجام خواهد داد:
ابتدا برای کاهش درد و التهاب ازدستگاهای کاهنده درد وتورم استفاده می کند.(تصویر 5281)ممکن است باند کشی هم برایتان توصیه نمایدکه روش درست بستن آن را به شما یاد می دهد

از روش گرما درمانی (ترموتراپی)مثل اشعه مادون قرمز (تصویر5417) و امواج اولتراسوند (تصویر5254)برای تسریع کاهش التهاب مزمن ،درد وافزایش گردش خون برای سرعت بخشیدن به روند ترمیم رباطها و بافتهای صدمه دیده استفاده می نماید

لیزر اثر خوبی برای ترمیم آسیبهای رباطها دارد و روند درمان را تسریع می کند
تمرینات تقویتی برای عضلات اطراف مچ پا انجام و آموزش داده می شود
ممکن است فیزیوتراپیست برای بدست آوردن دامنه حرکتی مفاصل مچ پا از تکنیک درمانهای دستی (مثل موبلیزاسیون) استفاده نماید
در مراحلی که درد و تورم از بین رفت تمرینات حس عمقی توسط تخته تعادل برای افزایش ثبات و تعادل حتما انجام خواهد گرفت

چون در این مرحله بیمار درد وتورم ندارد معمولا این مرحله توسط بیماران ادامه نمی یابد همین مسئله باعث ایجاد عوارض میشوددرصورتیکه تمرینات بر روی تخته تعادل بایستی تا مرحله ای ادامه یا بد که بیمار بتواند با چشم بسته حداقل 10 ثانیه روی یک پا بایستد اگراین تمرینات را تا مرحله آخر توانست انجام دهد اصطلاحا می گویند فرد به مرحله کامل توانبخشی وبه چابکی مطلوب رسیده است بخصوص در ورزشکاران وجوانان (تصاویر5284-5293-5455-5470-5474)

یکی از موارد خیلی مفید که در اواخر درمان فیزیوتراپی خصوصا در ورزشکاران وجوانان بایستی تاکید شود دویدن به سمت عقب برای افزایش بیشتر ثبات و تعادل می باشد
البته در آسیب های شدید که گاهی با شکستگی قوزک نیز همراه است (بخصوص قوزک داخلی)پوشیدن کفش ساق دار یا نیم پوتین به جلوگیری از بی ثباتی کمک خواهد کرد .

حرکت درمانی

تمرین درمانی (Therapeutic exercise)

دکتر هوشنگ امامی دکترای حرفه ای فیزیوتراپی- مسئول فنی بخش فیزیوتراپی بیمارستان فرمانیه

تمرین درمانی یعنی استفاده از حرکت برای اهداف درمانی که این اهداف عبارتند از تقویت عضلات ، حفظ دامنه حرکتی و کارآیی عضو ، ایجاد تعادل و هماهنگی عصبی – عضلانی، بهبود سلامتی و کاهش درد.

در حرکت درمانی اگر فرد بتواند حرکات راخودش انجام دهد از تمرینات فعال و اگر نتواند از تمرینات غیر فعال استفاده می شود .

تاریخچه

در زمانهای قبل برخی از حکما و اطباء مثل سقراط ، ارسطو ، بو علی سینا و … ورزش را به صورت پراکنده برای بعضی از بیماران تجویز می کردند ( سبک قدیمی ). نخستین کسی که به سبک فعلی حرکت درمانی را تدوین نمود لینگ بود که ورزشها و نرمشهای سوئدی را تدوین نمود که این ورزش ها اولین برنامه کلاسیک حرکت درمانی بود.در بعضی از کشورهای جهان مانند چین و هند در دوران باستان، ورزشها و نرمشهایی وجود داشته که فرد برای رسیدن به آرامش روحی و جسمی و بدست آوردن سلامتی از آن استفاده می کرده است مانند یوگا در هند. در حال حاضر حرکت درمانی بخش مهمی از رشته فیزیو تراپی و کاردرمانی محسوب می شود بگونه ای که برخی درمانهای فیزیوتراپی را به دوقسمت مهم تقسیم می کنند : حرکت درمانی و الکتروتراپی . در بعضی از کشورها رشته های ویژه ای بنام ورزش درمانی دایر شد که هدف اصلی آن استفاده از تمرینات و نرمشهای طبی جهت درمان اختلالات و بیماریهای انسان است.

اهداف حرکت درمانی

هدف از حرکت درمانی حفظ و بدست آوردن توانائیهای عملی فرد است. یعنی فرد بتواند تمام کارها و فعالیتهای روزمره را بدون مشکل و مسئله خاصی انجام دهد و همچنین فرد بتواند هرچه سریعتر و زودتر بعد از ضایعه یا بیماری به فعالیتهای روز مره زندگی یا ورزش برگردد.

اهداف کلی حرکت درمانی

پیشگیری از بروز اختلالات و بیماریهای جسمانی مانند آرتروز
درمان بعضی از ضایعات و بیماریها مانند کمردرد
جلوگیری از پیشرفت ضایعه مثل جلوگیری از آتروفی عضلانی بدنبال ضایعات عصبی– عضلانی

اهداف جزئی حرکت درمانی

بدست آوردن دامنه حرکتی مفاصل
بدست آوردن انعطاف پذیری مطلوب در بافتها
جلوگیری از ایجاد تغییر شکل در مفاصل و عضلات
تقویت عضلات و بافتها
کاهش تورم و التهاب بافتها
کنترل درد فرد

اثرات و نتایج حرکت درمانی

انجام تکنیکها و روش های مختلف حرکت درمانی موجب تغییرات متعددی در بافتهای بدن می گردد.

حرکت درمانی باعث تسریع در بهبود بیماری فرد می گردد. بعنوان مثال چنانچه شکستگی یا ضایعه دیگری در پای ورزشکار رخ داده باشد و آن ناحیه مدتی در گچ بی حرکت و ثابت بوده باشد می توان با حرکت درمانی پس از برداشتن گچ ، حرکات و عضلات فرد را تقویت نمود و بدین وسیله آن ورزشکار یا فرد سریعتر به فعالیت خواهد پرداخت.
حرکت درمانی موجب می شود که ارتباط و هماهنگی بین سیستم عصبی ـ عضلانی بهتر و راحتتر برقرار گردد. بعنوان مثال در بعضی از بیماریها مثل سکته مغزی که تعدادی از سلول های عصبی فرد از بین می رود و در نتیجه ارتباط بین مغز و عضلات از بین می رود، با حرکت درمانی می توان با کمک گرفتن از سلول های باقیمانده عصبی، ارتباط دوباره بین سیستم عصبی فرد با عضلات او برقرار نمود. بنابراین حرکت درمانی می تواند موجب تسهیل ارتباط بین مغز و عضله شود.
با حرکت درمانی می توان بعضی از مهارتهای از دست رفته را دوباره کسب نمود بعنوان مثال چنانچه فردی دچار صدمه دیدگی در مچ پا شده باشد و در نتیجه مهارتهای تعادل و هماهنگی حرکات مچ پای او کاهش یافته باشد، می توان با حرکت درمانی این مهارتها را دوباره کسب نمود.
از اثرات دیگر حرکت درمانی جلوگیری از ضعف و لاغری عضلات است زیرا در اثر عدم ایجاد انقباض در عضله پس از مدتی حجم فیبر های عضله کاهش پیدا می کند و بدین ترتیب عضله دچار ضعف و لاغری می شود و از آنجائیکه که حرکت درمانی موجب افزایش گردش خون و بهبود وضع تغذیه فیبر های عضله می گردد می توان با آن از لاغری یا آتروفی عضلات پیشگیری نمود.
انجام حرکت درمانی بطور مداوم نقش مهی در اصلاح وضعیت بدن افراد دارد. بسیاری از افراد در اثر انجام کار یکنواخت و ثابت در اثر فقر حرکتی، دچار انحرافاتی در وضعیت بدن بویژه ستون فقرات انجام نرمشهای حرکت درمانی مثل سایر تمرینات ورزشی تاثیرات فیزیولوژیکی دارد و باعث افزایش و بهبودی کار ارگانها و اندامهای بدن ، افزایش کارآیی قلب ، افزایش گردش خون و بهتر شدن عضلات و بافتها و تقویت عضلات می گردد.
به اثرات روحی و روانی حرکت درمانی نیز می توان اشاره نمود که یکی از این اثرات ایجاد اعتماد به نفس در فرد می باشد. بدین دلیل که اکثر افرادی که در اثر بیماری یا ضایعه خاصی مدتها فاقد فعالیت و تحرک بوده اند با انجام حرکت درمانی و نشان دادن توانایی و مهارت خود اعتماد به نفس بیشتری بدست می آورند.

اثر دیگر حرکت درمانی ایجاد شادابی و نشاط است که بعد از 10 دقیقه ورزش کردن بدنبال ترشح بعضی هورمونها مانند آندروفین بدست می آید. با حرکت درمانی می توان به آرامش و راحتی دست یافت که برای بدست آوردن این آرامش باید نوع خاصی از حرکات درمانی مانند تمرینات ریلکسیشن و تمرینات مربوط به شل نمودن عضلات را انجام داد.

حرکت درمانی موجب بدست آمدن دا منه طبیعی حرکت در مفاصل می شود. گرچه ممکن است افراد در حین فعالیت و حرکات روزانه خود مفاصل و اندامها را حرکت دهند، ولی در اغلب موارد حرکت مفاصل در دامنه کامل انجام نمی گیرد برای بدست آمدن دامنه کامل و طبیعی مفاصل می توان از تمرینات مختلف حرکت درمانی استفاده نمود.

نکات مورد توجه در حرکت درمانی

برای کسب بهترین نتایج و تاثیرات سودمند حرکت درمانی، باید افراد آگاهی و شناخت کافی از ساختمان و آناتومی بدن و فیزیولوژی و بیومکانیک و پاتولوژی بیماریها داشته باشند.
آکاهی از نحوه اجرای صحیح حرکات بسیار مهم می باشد زیرا همانطوریکه اجرای صحیح حرکت درمانی اثرات و نتایج سودمندی دارد اجرای غلط حرکات باعث تاثیرات منفی برای بیمار خواهد شد.
انجام تمرینات باید در حد توانایی و قدرت فرد باشد و از انجام حرکاتی که موجب تشدید درد و ناراحتی بیمار می شود باید خودداری شود.
برای رسیدن به نتایج مثبت حرکت درمانی نباید عجله و شتاب کرد و باید بطور تدریجی و با یک برنامه ریزی دراز مدت به اهداف حرکت درمانی دسترسی پیدا کرد.
در مواقعی که التهاب و تورم در مفاصل و یا نواحی دیگر وجود دارد باید با احتیاط و مراقبت حرکات تجویز شود، زیرا امکان افزایش تورم و التهاب در مفصل بعد از انجام تمرینات حرکت درمانی وجود دارد. در صورت وجود تورم و التهاب در مفصل باید از انقباضات ایزوتونیک استفاده شود.
آگاهی از میزان اختلالات فیزیولوژیک بدن که منجر به از بین رفتن حرکات طبیعی شده اند.
ارزیابی توانایی باقیمانده بیمار که بر اساس آزمایشها و اندازه گیری قدرت عضلانی از طریق امتحان رفلکس ها و همچنین اندازه و حدود حرکات مفصلی و توانائی عملی و بالاخره حرکات غیر طبیعی نیز مشخص می گردد.
بیمار باید در وضع کاملا راحتی قرار گیرد بطوریکه عضلات در حداقل کشش قرار گیرند.
مفاصل بالاتر باید بی حرکت بمانند تا از حرکات غیر لازم جلوگیری شده و در قسمتی که تحت تمرین قرار می گیرد حداکثر نتیجه بدست آید.
تمام حرکات در هنگام اجرای حرکت و برگشت بحالت اولیه باید به آهستگی و به نرمی انجام گردد.
باید اطمینان حاصل شود که بیمار هدف تمرینها را درک کرده و طریقی را که باید انجام شود، فهمیده است.
تشخیص زمانیکه بیمار به حداکثر بهبودی رسیده و دیگر پیشرفت نمی کند ضروری است زیرا در غیر اینصورت با ادامه درمان وقت و نیروی بیمار تلف می شود.

اثرات و نتایج حرکت درمانی در عضلات

بروز عوارض در عضلات بدنبال بیماریها ناشی از دو علت عمده است:

صدمات و ضایعاتی که مستقیما متوجه عضله می شود مانند کشیدگی فیبر های عضله.
اختلالاتی است که متوجه ارگانها و بافتهای دیگر بدن می شود و بطور غیر مستقیم بر روی عضلات تاثیر می گذارند.

عوارض و مشکلات وارد بر عضلات بدنبال بیماریها

کاهش انعطاف پذیری عضلات

اگر فردی مدتی از عضو یا اندام خود استفاده نکند حالت ارتجاعی بافت از بین
می رود و بدنبال آن حرکات مفاصل محدود می شود.

کاهش تحمل و خستگی پذیری عضلات

یکی دیگر از عوارضی که بدنبال بیماریها در عضلات به دلیل عدم فعالیت و تحرک بوجود می آید کاهش تحمل عضله است (منظور از تحمل عضله میزان مقاومت عضله در مقابل خسنگی است).

ضعف و آتروفی عضلات

بدلیل بیماری و یا درد حرکات فرد محدود شده و در نتیجه دچار ضعف و آتروفی عضلانی می شود.بدنبال آتروفی عضلانی ، قدرت و پس از مدتی حجم و اندازه عضله کاهش می یابد. آتروفی عضلانی باعث ایجاد تغییر در آنزیمهای عضله ، کاهش تولید پرو تئین، تغییر در حجم فیبر ها ، کاهش وزن عضله و کاهش در ذخیره اکسیژن می شود.

کاهش قدرت عضلات

بدنبال آتروفی عضلانی ، قدرت عضله نیز کاهش می یابد.

علل ایجاد کننده محدودیت حرکتی در مفاصل

عوامل محدود کننده حرکتی در مفاصل را می توان به دو دسته طبیعی و غیر طبیعی تقسیم نمود :

عوامل طبیعی محدود کننده حرکتی مفاصل

برخورد استخوان با استخوان: مانند برخورد استخوان های ساعد با بازو در هنگام باز شدن کامل آرنج.
تراکم و نزدیکی بافت نرم: مانند تاشدن زانو که به دلیل انقباض عضلات پشت ساق پا و برخورد آنها با عضلات پشت ران ، حرکت محدود می شود.
سفت شدن بافت نرم:مفاصل دائما با کوتاه شدن و یا سفت شدن بافتهای نرم در محدوده طبیعی خود قرار می گیرند این بافتهای نرم انقباض ناپذیرند یعنی قابلیت انقباض ندارند. این بافتها بر خلاف عضلات نمی توانند در خود تنش ایجاد کرده و ابتدا و انتهای آنها به هم نزدیک شوند مانند کپسول مفصلی و لیگامنتهای اطراف مفاصل. کپسول های مفصلی از بافتهای محکم و لیفی تشکیل شده اند که روی مفصل را می پوشانند. بدلیل شکل و محلی که کپسول مفصلی به استخوان متصل می شود، می تواند در مقابل حرکت شدید مقاومت ایجاد نماید.

لیگامنتهایی که در خارج از کپسول مفصلی قرار گرفته به همین شکل فعالیت می کند و باعث محدودیت حرکت می شوند. اتصال و محکم شدن آنها در مفصل ویژه ای باعث پیشگیری از حرکات غیر طبیعی آن می شود. بافت انقباض پذیر ( عضله و تاندون ) نیز به کمک بافت غیر قابل انقباض از حرکت شدید مفصل جلوگیری می کند. بعنوان نمونه عضلات ران به حرکت محدود مفصل ران کمک می کنند در حالیکه کپسول مفصلی ران نخستین محدود کننده حرکت شدید و غیر طبیعی این عضو است.

عوامل غیر طبیعی محدود کننده حرکتی مفاصل

درد:احساس درد نشان دهنده آن است که حرکت در خارج ازدامنه طبیعی خود انجام گرفته است. اگر حرکت دادن یک عضو موجب بروز درد شود، بهتر است انجام نگیرد.از طرفی، درد یک اثر بازتابی بر روی عضله دارد. در صورت بروز درد فعالیت عضله در پاسخ به این درد، متوقف می گردد و نیروی انقباضی آن کاهش می یابد. این مهار بازتابی، پاسخ به درد ناشی از آسیب به عضله و اعضای اطراف آن است. بعد از مدتی، فعالیت طبیعی عضله متوقف شده و باعث آتروفی آن می گردد و در نتیجه عضله بحدی ضعیف می شود که توانایی وارد کردن نیروی کافی را نداشته و دامنه حرکتی مفصل کاهش
می یابد.
تورم:تورم با کاهش قابلیت کشش ملایم بافتهای نرم، از حرکت طبیعی آنها جلوگیری می کند. در هنگام تورم بدلیل آزاد شدن مایع بداخل مفصل در نتیجه آسیب دیدگی ، میزان حرکت کاهش می یابد. چنین تجمع مایعی در آسیب دیدگی رباط متقاطع قدامی زانو رایج است. این رباط دارای ساختمان عروقی بوده و تخریب تارهای آن منجر به خونریزی می گردد. خون در این حالت بداخل زانو نفوذ می کند. در صورتیکه کپسول مفصلی زانو سالم باشد تجمع خون چنان می نماید که داخل یک بادکنک، آب ریخته باشند. با توقف خونریزی، کپسول مفصلی، خون را در داخل خود نگهداری می کند. وجود مایع در داخل زانویی که کپسول مفصلی آن سالم است، نشان دهنده آسیب به رباط متقاطع است. بدلیل اینکه خون موجود در داخل مفصل بطور غیرعادی تجمع یافته ، حرکت طبیعی آن مختل می گردد. بعلاوه وجود مایع در کپسول مفصلی باعث مهار بازتابهای عصبی در ماهیچه چهار سر ران شده و چنین وضعیتی ، دامنه حرکتی را بیش از پیش محدود می نماید.
ضعف عضلات:برای حرکت مفصل در دامنه مناسب، لازم است عضلات دارای نیروی کافی باشند . بنابراین اگر عضله ضعیف باشد قادر به انجام حرکت در دامنه کامل حرکتی نخواهد بود.
ایجاد چسبندگی در کپسول مفصلی
خرابی غضروف مفصلی مانند آرتروز
کوتاه شدن موضعی بافتهای انقباضی و غیر انقباضی

دامنه حرکتی

دامنه حرکتی یعنی حرکت کامل طبیعی و بدون محدودیت به دور مفصلی ویژه ای.

دامنه حرکتی را می تون بصورت زیر طبقه بندی نمود:

دامنه حرکتی فعال: که با انقباض یا تنش فعال عضله ایجاد می شود. نیروی ایجاد شده بوسیله عضله ای که وظیفه اصلی آن حرکت عضو ویژه ای است سبب میشود تا آن عضو به طرف مبدا عضله کشیده شود. دامنه حرکتی فعال می تواند در جهت جاذبه و با حذف آن و یا در جهت مخالف آن انجام گیرد. این نوع دامنه حرکنی می تواند وسیله خوبی برای اندازه گیری میزان اثر بافتهای ماهیچه و تاندون روی حرکت مفصل باشد.
دامنه حرکتی فعال کمکی: در این نوع دامنه حرکتی، عضو مورد نظر بیشتر از میزان طبیعی دامنه حرکتی خود حرکت می کندو چون حرکت در دامنه بیشتر از طول طبیعی عضله انجام می شود، ادامه آن نیاز به کمک دارد.این کمک می تواند توسط نیروی جاذبه، یک عضو دیگر بدن، یک جسم یا نیروی خارجی اعمال شود.
دامنه حرکتی غیر فعال:دامنه حرکتی غیر فعال ، بدون هیچگونه دخالت عضله و کمکی صورت می گیرد. این کار معمولا توسط فرد دیگری که عضو مورد نظر را با دست می گیرد،انجام می شود.

ارزیابی و سنجش دامنه حرکتی

شاید رایج ترین روش ارزیابی دامنه حرکتی در یک مفصل استفاده از زاویه سنج یا گونیامتراست. برای اندازه گیری دامنه حرکتی، بازوهای گونیامتر را در راستای استخوان ها، و محور آن روی مفصل مورد ارزیابی قرار می گیرد(بطوری که تغییر شکل مفصل باعث تغییر شکل زاویه سنج گردد). سپس از فرد می خواهیم که عضو را تا جایی که می تواند حرکت دهد و اگر فرد قادر به حرکت عضو نبود، توسط فرد دیگری حرکت در عضو صورت می گیرد. زاویه ای که گونیامتر نشان می دهد، نشان دهنده دامنه حرکتی مفصل می باشد.

در بعضی موارد دامنه حرکتی را می توان بوسیله نوارهای ویژه اندازه گرفت. بعنوان مثال برای اندازه گیری انعطاف عضلات پشت، در تست خم شدن تنه به جلو، باید فاصلهء نوک انگشتان دست تا زمین را بوسیله این نوار اندازه گرفت.

خم شدن جانبی را با فاصله ای اندازه می گیرند که انگشنان فرد هنگام خم کردن بدن به چپ یا راست، پایین تر از سطح زانو طی می کند.

انواع حرکت

بطور کلی حرکات را به دو نوع تقسیم می کنند:

حرکات غیر فعال یا passive: که توسط نیروی خارجی(مکانیکی ، دست درمانگر یا حتی جاذبه)انجام می شوندو بیمار در انجام آنهاهیچ نقشی ندارد. حرکات غیرفعال به سه دسته تقسیم می شوند:
غیرفعال آزاد: حرکت در دامنه کامل و بدون هیچ محدودیتی به راحتی انجام می شود.
غیرفعال فشاری: حرکت در دامنه ای بیش از آنچه به راحتی قابل انجام است، انجام می شود. یعنی علیرغم درد، اندکی حرکت را ادامه داده و مجددا به وضعیت شروع بر می گردیم. در این نوع نیز کلیه قوانین مربوط به حرکات غیرفعال باید مد نظر قرار بگیرند.
کشش غیرفعال
حرکات فعال یا active: تمریناتی هستند که توسط نیروی عضلانی بیمار انجام می شوند و برای حفظ و بهبود کارایی عضو در کلیۀ مراحل درمان، ضروری می باشند. حرکات فعال برای رسیدن به اهداف زیر مورد استفاده قرار می گیرند:
تقویت عضلانی
افزایش دامنه حرکتی
افزایش هماهنگی عصبی – عضلانی

برای کسب نتایج بهتر ، باید تمرینات موضعی را با ورزش های عمومی همراه کرد تا حرکات عضو آسیب دیده با کل بدن هماهنگ گردند. در بعضی موارد ضروریست که ورزش هایی مانند شنا ، پیاده روی و دوچرخه سواری نیز انجام شوند.

هنگام انجام حرکات فعال باید اصول زیر را مورد توجه قرار داد :

حرکات باید بصورت نرم و ریتمیک انجام شوند تا فشار ناگهانی به بافتهای مفاصل و عضلات وارد نشود. منظور از ریتمیک بودن حرکت آن است که بعد از هر انقباض، یک دوره استراحت در نظر گرفته شود.این کار موجب بهبود گردش خون و دفع بهتر مواد زائد می گردد.
وضعیت های شروع حرکات باید طوری انتخاب شوند که کار عضله تسهیل شده و حتی الامکان با ثبات باشند که به تعادل بیمار کمک کنند. وضعیت های انتخاب شده باید با مرحله بهبودی بیمار نیز تطابق داشته باشند. مثلا ممکن است بیمار در مراحل اولیه ، تمرین را در حالت خوابیده انجام دهد ولی با بهبود وضعیت عمومی بتواند در وضعیت نشسته نیز تمزینات را انجام دهد.
تمرینات باید از مرحله ضعف شدید تا مرحله استفاده کامل از عضو بتدریج پیشرفت داده شوند. روش پیشرفت حرکات بستگی به هدف از انجام آنها دارد. ولی روش معمول، افزایش مدت انجام ورزش است.
حرکات فعال باید بیشترین دامنه حرکتی ممکن در مفصل را دربرگیرند خصوصا” در دامنه هایی مثل دامنه انتهایی بازکردن زانو، که در راه رفتن حائز اهمیت می شوند.

حرکات فعال به سه دسته تقسیم می شوند:

1.فعال آزاد Free active

2.فعال کمکی Assisted active

3.فعال مقاومتی Resisted active

حرکات فعال آزاد: این نوع حرکات توسط نیروی عضلانی بیمار و بدون هیچگونه نیروی خارجی بصورت کمک یا مقاومت ( غیر از جاذبه) انجام می شوند.انجام آنها ازابتدا تاانتهای مراحل بهبودی ضروری است و نه تنها بیمار را مستقل می کنند، بلکه بصورت گروهی نیز می توانندانجام شوند. ضمنا برای انجام آنها ابزار خاصی لازم نمی باشد.

موارد استفاده حرکات فعال آزاد

افزایش قدرت عضلانی : داشتن دامنه حرکتی کافی بدون قدرت مناسب عضلانی بی فایده است. بعبارتی برای عملکرد مطلوب، وجود قدرت کافی ارجح است، حتی اگر دامنه حرکت کامل نباشد.برای افزایش قدرت بوسیله تمرینات فعال از روش های زیر استفاده می شود:
افزایش طول بازوی مقاوم اهرم حرکت: مثلا در حرکت بازکردن تنه اگر دستهای بیمار پشت سرش قرار بگیرند، حرکت سخت تر از زمانی است که دستها در کنار تنه نگه داشته شوند.
خارج کردن عضلات کمکی از انقباض: مانند باز بودن انگشتان هنگام خم کردن مچ دست، برای جلوگیری از عمل کمکی خم کننده های انگشتان.
افزایش دامنه حرکتی: مسلما انجام حرکت در دامنه حرکتی بیشتر، نیازمند قدرت عضلانی بیشتری است.
افزودن حرکات جانبی به تمرین مورد نظر:این کار موجب افزایش قدرت عضلانی اصلی می شود. مانند خم کردن همزمان تنه و رانها در حال طاق باز خوابیده.
پیشرفت انقباض از نوع ایستا به پویا: ماننداینکه ابتدا انقباض عضله چهار سر رانی بصورت ایزومتریک انجام شود و بعد بتدریج حرکت در دامنه کم آغاز گردد.
کند کردن ریتم حرکت: هرچه حرکت آهسته تر انجام شود،قدرت عضلانی بیشتری را طلب می کند و حرکت بصورت کاملا کنترل شده انجام خواهد شد.
تبدیل حرکت حذف جاذبه به حرکت برخلاف جاذبه.
افزایش دامنه حرکت
تند کردن ریتم حرکت: هرچه حرکت سریعتر انجام شود، فرد قادرست آن را در دامنه بیشتری انجام دهد.
افزایش فشار انتهای حرکت: یعنی بیمار سعی کند دامنه انتهایی را با نیروی بیشتری انجام دهد.
انجام حرکات با فشار زیاد و در مدت طولانی: مثلا افزایش دامنه خم کردن زانو. بیمار درحالت طاق باز خوابیده، زانو را در حالتی که از تخت آویزان شده است خم می کند.

هات پک (HOT PACK)

هات پك يك وسيله و روش درماني است كه بمنظور ارائه حرارت مرطوب با رعايت اصول درماني بكار مي رود. پك ها در اندازه هاي مختلف و گاهي به شكل هاي گوناگون براي گرم كردن در داخل دستگاهي قرار داده ميشود. دستگاه هاي گرم كننده پك ها، ممكن است از نظر اندازه متفاوت ،چرخدار و رو ميزي باشند. ولي به طور كلي آنها را مي توان به يك جداره و دو جداره تقسيم كرد.

الف- نوع يك جداره

در نوع يك جداره المنت دستگاه در داخل تانك قرار ميگيرد و المنت مستقيما با آب همجوار پك ها در تماس است. اكثر اين نوع دستگاه ها رو ميزي است.
دستگاه بايد داراي ترموستات دقيق و مرغوب باشد و درجه حرارت را به خوبي تنظيم كند.ترموستات نامرغوب و مشكلات آن قبلا تجربه شده است.
مقاومت ترموستات دستگاه بايد طوري باشد كه آب را به درجه جوش نرساند.
در روي بدنه دستگاه علاوه بر كليد روشن و خاموش بايد داراي چراغ مخصوص ( همانند سماور –اتو)بوده تا به راحتي بتوان روشن و يا خاموش بودن دستگاه را تشخيص داد. اين وسيله علاوه بر ايمني درجه حرارت آب راهم مشخص مي كند.
آب دستگاه هات پك يك جداره، به مراتب بيشتر از نوع دو جداره تبخير ميشود. لذا هميشه بايد در پايان هر روز كاري ، كسري آب جبران نمود.
هرگز بعد از اتمام كار ، دستگاه را بدون جبران كسري آب ترك نكنيد. تجربه شده است همين مقدار جزئي كسري آب در روز بعد سبب شده دستگاه بسوزد.
دستگاه هات پك را نبايد با آب و پك هاي درون آن حمل كرد. علاوه بر سنگيني خيلي زياد ،خراب كردن دستگيره هاي حمل دستگاه ، سبب بيرون ريختن آب و در نتيجه سبب اتصالي در قسمت پايين دستگاه كه مدار برق و كليد و چراغ نصب شده است خواهد شد.
هيچگاه نگذاريد آب از قسمت بدنه و درب دستگاه زيرين نشست كند.
براي تميز كردن و حمله دستگاه، كافي است ابتدا پك ها را از دستگاه بيرون آورده و قدري آب را تخليه كرده، سپس دستگاه را حمل نمائيد و در محلي كه شستن داخل دستگاه امكانپذير است ،قرار دهيد.اين كار با بيرون اوردن سبد داخل دستگاه آسان ميشود.
باقي مانده آب را تخليه نماييد.
سعي شود با شلنگ داخل انرا بشوئيد و سپس با دستمال داخل بدنه و بيرون بدنه تميز شود.هيچگاه از اسكاج و برس استفاده نشود و سعي شود المنت ها تكان نخورند. واشرهاي زير بدنه اغلب خشك مي شوند و ضربه سبب تكان خوردن و شكسته شدن آن ميشود،اين كار سبب سوختن المنت ميشود.
دستگاه روميزي نبايد داراي چرخ باشد.استفاده از چرخ سبب خسارت به المنت ها خواهد شد.
سعي كنيد سيم دستگاه را در موقع تعويض و شستشوي دستگاه جمع كنيد، مراقب باشيد دو شاخه دستگاه خيس نشود.
حتما پك هارا جداگانه بشوئيد وسپس در داخل دستگاه بگذاريد.
دستگاه را بعد از شستن نیمه پر، حمل كرده و در جاي خود قرار دهيد.
هرگز دستگاه بدون آب را به برق نزنيد.
هميشه در هر زماني كه دستگاه را روشن مي كنيد ،ابتدا از پر بودن آب دستگاه مطمئن شويد.زير دستگاه را بررسي كنيد تا نشت آب از دستگاه نداشته باشيد.مشاهده شده دستگاه به علت سوراخ شدن، بدون آب مانده و روشن كردن دستگاه سبب خسارت بيشتر شده است.
در دستگاه هاي يك جداره صدمه به المنت به مراتب بيشتر از نوع دوجداره مي باشد.
المنت هاي نامرغوب علاوه بر خرابي سريع آن درمان بيماران را هم مختل مي كند.در انتخاب المنت مرغوب خيلي دقت كنيد.
نشست مواد از پك ها و رسوب آن روي المنت سبب خراب شدن سريع تر المنت ها مي شود.
بدنه بيروني دستگاه را تميز نگه داريد.از بكار بردن مواد اسيدي و پاك كننده هاي قوي و رنگ برهاي شيميايي خودداري شود كه سبب نشست تدريجي آب بر روي خارج بدنه شده و در نتيجه سبب رسوب آب به روي بدنه خواهد شد. هميشه واشرها را بررسي و پيچ ها را محكم كنيد.
در يك محل كار پيش بيني وسايل يدكي تجربه اي است بسيار مفيد.
هميشه سعي كنيد چند عدد فيوز اضافي دستگاه را در دسترس داشته باشيد.
هميشه سعي كنيد براي داشتن دستگاه يك جداره، حداقل يك يا دو المنت يدكي كه مقاومت ان براي دستگاه مناسب مطابقت داشته باشد، حتما اماده داشته باشيد ، مزاياي اينكار تجربه است.
هميشه سعي كنيد چند عدد واشر اضافي مخصوص براي المنت ها اماده و به المنت يدكي متصل نماييد.مقاومت و تاريخ تعمير را يادداشت كرده به المنت يدكي الصاق كنيد.
يكي از علت هاي سوختن المنت ، واشرها هستند. واشر نسوز نرم هميشه بادوام و مناسب است.در موقع تعويض واشرها يا المنت واشر را مختصري چرب كنيد تا باعث اب بندي بهتري شود.

پيشنهاد : گاهي عمر واشرها كافي نيستند . اگر در موارد اورژانس تهيه واشر اصلي مشكل بود،در اين مورد (تجربه شده)

استفاده از تيوب ماشين از قسمت ضخيم ان مشكل را برطرف كرده است.از دوام اين واشر مطمئن باشيد.

داشتن يك يا دو عدد ترموستات يدكي كار مفيدي است.
اب دستگاه هات پك بايد مرتبا تعويض شود.اين كار باعث مزاياي مفيدي است.
از اتصال سيم زمين دستگاه ،دو شاخه و پريز برق هميشه مطمئن باشيد.در انتخاب دو شاخه برق دقت كنيد. دو شاخه هاي لاستيكي و ضد ضربه مقرون به صرفه است.
هر روز بعد ا اتمام كار يا دوشاخه برق دستگاه را بيرون اورده يا درجه ترموستات را به حدود 30 درجه كاهش دهيد.
تمام پك هارا در دستگاه قرار داده سپس كسري اب را كامل كنيد. اگر بعد از پر كردن دستگاه متوجه شديد كه يك پك بيرون مانده استاز گذراندن ان به داخل دستگاه خودداري نموده و انرا در روز بعد ، بعد از مصرف چند پك داخل دستگاه بگذاريد.سر ريز آب سبب زيان فوري يا تدريجي خواهد شد.
در صورت درپيش بودن چند روز تعطيلي دستگاه يك جداره را به طور كامل خاموش كنيد و دو شاخه برق دستگاه را بيرون بياوريد.
در يك محل كار فيزيوتراپي بعد از اتمام كار

نبايد دو شاخه برق هيچ دستگاهي داخل پريز باقي بماند.

رها كردن دوشاخه دستگاه در داخل پريز ولو خاموش يك سهل انگاريست، نياز به اخطار دارد.اين يعني ايمني.

پيشنهاد : استفاده از يک كه تنظيم نيم ساعتي دارد مي تواند مورد مصرف قرار گيرد. با تنظيم اين وسيله در زمان نود دقيقه يا كمتر قبل از ساعت شروع به كار و براي 30 دقيقه بعد از اين ساعت سبب خواهد شد كه در موقع شروع به كار هات پك به درجه حرارت مورد نظر رسيده باشد. اين وسيله تنظيم ساعت كه داراي دكمه هاي 24 ساعته است بسيار حساس بوده و نبايد ضربه ببيند. از طرز كار ان در موقع خريد اگاه باشيد.

سعي كنيد بي جهت در دستگاه هات پك باز نماند. اين كار علاوه بر تبخير سريع ممكن است به رنگ سقف بالاي دستگاه هم اسيب برساند.

در صورت قطع برق حتما دو شاخه برق دستگاه كه وات زيادي دارد حتما از پريز بيرون بياوريد. مقاومت زياد المنت در هنگام قطع و وصل برق اسيب پذير مي باشد.

چند پيشنهاد خلاصه شده براي دستگاه هات پك يك جداره- روميزي

1. هرگز دستگاه هات پك روميزي را با آب و پك حمل نكنيد. پك هارا خارج كنيد و مقدار زيادي از آب را تخليه و سپس دستگاه را جابه جا كنيد.اين عمل سبب مي شود اتصال المنت آسيب نبيند.

2. هرگز روي المنت داغ آب نريزيد.

3.هرگز نگذاريد اب دستگاه سرازير شود.

4. اگر دو عدد المنت ، ترموستات ، واشر و فيوز نداريد، داشتن يك عدد حتمي است.

5. هرگز زير دستگاه يك جداره چرخ نگذاريد.

6. فضاي زير دستگاه آزاد باشد تا صفحه زير داغ نشده و تهويه صورت بگيرد.

7. از تميز كننده هاي شيميايي قوي استفاده نشود. سبب تخريب المنت و واشر مي شود.

8. در صورت نياز به جوشكاري از جوش استيل با گاز آرگون كم مقاومت استفاده كنيد.

9. سيم دستگاه هميشه سالم باشند.

10. ارت دستگاه متصل و با اتصال مطمئن شود.

11. محل دستگاه جايي باشد كه بخار ، سقف را پوسته نكند. اين براي تمام دستگاه ها صادق است.

ب. نوع دو جداره

اين نوع دستگاه دو جداره معمولا داراي ظرفيت چندين پك و چرخدار است.

دستگاه دوجداره ايمني و راحتي زيادي را براي محل كار به همراه دارد. نوع حارچي ان نياز به تنظيم ترموستات ندارد و ميتواند در طول سال هرگز خاموش نگردد.

در اين نوع دستگاه المنت دوجداره بيروني در يك فضاي بسته قرار گرفته است و آب ، اين جداره را گرم ميكند.در جداره مياني آب و هات پك ها قرار دارند. بطور غير مستقيم آب را به درجه مورد نظر ميرساند كه در مورد نوع يك جداره بسياري از نكات گفته شد در اين نوع دو جداره هم صدق ميكند (لطفا مراجعه شود )

در نوع دوجداره خارجي ترموستات بصورت اتوماتيك تنظيم شده است. اگر دستگاه دو جداره اين مشخصات را ندارد بايد ايمني هاي لازم انجام گيرد.
در نوع دوجداره بعلت داشتن چرخ ها، جا به جايي اسان و تعويض آب يوسيله شيلنگ تعبيه شده، راحت انجام ميگيرد.

سعي شود درب دستگاه هربار به آرامي باز و بسته ميشود.

هرگر مواد شيميايي مايع را روي دستگاه نگذاريد.

پك ها و حوله ها

پك هاي نو را قبل از استفاده چندين بار با اب گرم بشوييد. براي مدتي در ظرفي جداگانه انرا خيس كرده و چندبار اين عمل را تكرار كنيد.

پيشنهاد ميشود قبل از اين كار پك نو را در ظرفي چندبار بجوشانيد و هربار آب انرا تعويض كنيد و در اخر داخل دستگاه هات پك بگذاريد.اينكار سبب خواهد شد كه بوي نامطبوع بعضي از پك ها از بين برود. پك هاي مرغوب نيازي به انجام موارد فوق ندارند، ولي انجام اين عمل توصيه ميشود.

ترديد در انتخاب پك مرغوب نداشته باشيد.هرگز تعجب نكنيد،تجربه شده يك پك مرغوب به مدت 20 سال بدون كوچكترين اشكالي موذد استفاده قرار گرفته است.

اگر پك نو شما داراي بوي نامطبوع بود، انرا مصرف نكنيد.

هرچند وقت يكبار تمام پك هاي مصرفي را بررسي و هرنوع نشست يا پارگي كه سبب خروخ مواد پك ميشود را مشخص و نعمير كنيد.

جهت مشخص كردن و پارگي يك پيشنهاد مي شود، پك را از دستگاه خارج نموده :

1- روي سطح صاف قرار دهيد.

2- با حوله اي به نقاط مختلف آن فشار وارد كنيد تا در صورت سوراخ بودن مشخص گردد.

3- سوراخ يا پارگي لبه ها را كه مواد از ان خارج مي شود با ماژيك مشخص كنيد.

4- با نخ دولايه محكم در حاليكه مرطوب است بدوزيد.

5- چند سانتي متر قبل و بعد از محل سوراخ پك را بدوزيد.

6- بررسي پك ها يعني سلامت دستگاه.

7- پاكيزگي حوله ها يعني كار بدون دغدغه.

8- رسوب مواد پك به روي المنت سبب صدمه سريعتر المنت مي شود.

هرگز پك هاي استفاده شده كه در خارج از دستگاه نگهداري و خشك شده اند تا نكنيد. اين كار سبب پارگي پارچه رويه و محل دوخت ها مي شود. بهتر است انرا داخل جعبه هايي نگه داريد.

حوله هاي هات پك بهتر است در اندازه (90 ×45 ) سانتي متر انتخاب مي شود. با اين اندازه ميتوان هر حوله را به راحتي سه بار تا مرده براي پوشش مناسب هر پك دو حوله را سه بار تا كرده (6 لايه) يك حوله را دو بار تا نموده (2 لايه) و جمعا سه حوله كه 8 لايه حوله را تشكيل خواهند داد. يك لايه هم مربوط به حوله جاي پك مي باشد كه جمعا 9 لايه حوله براي هريك عدد پك گرم را تشكيل مي دهند. معمولا هات پك باهر حرارتي اين 9 لايه حوله را نياز دارد.

توجه داشته باشيد 9 لايه حوله پيشنهادي مي بايست با درجه حرارت پك و تحمل بيمار مطابقت داشته باشد. ئبه راحتي ميتوان با كم و زياد كردن لايه ها راحتي بيمار را فراهم ساخت. در اكثر موارد اين لايه ها مناسب هستند.

پيشنهاد : حتما سعي كنيد براي هر پك گرم سه عدد حويه از يك رنگ و جنس انتخاب شوند. اين پيشنهاد داراي مزايايي است كه درعمل پي خواهيد برد.به عبارت ديگر به تعداد پك هاي مورد مصرف در دستگاه مي بايست ست هاي سه تايي حوله از يك رنگ و جنس آماده مصرف باشند.

در پايان هر روز كاري ، تمام حوله را باز كرده و براي خشك شدن پهن كنيد. علاوه بر اثرات مفيد ديگر ، از رشد احتمالي قارچ ها جلوگيري مي كند.

سعي شود بر خلاف عادت شايع شده ،هات پك زير بدن بيمار قرار نگيرد. اين كار علاوه بر احتمال سوختگي سبب ميشود ك پك ها زودتر خراب شوند. در موارد خاص كه بيمار قادر نباشد به شكم بخوابد مي توان در وضعيت هاي ديگر باز هم هات پك را استفاده كرد و در موضع نگه داشت.

به كار بردن حوله ها در اندازه كوچك علاوه بر هدر دادن حرارت منجر به مصرف تعداد حوله بيشتري خواهد شد.

مسلما براي افراد مسن و انهايي كه اطمينان از ميزان هوشياري آنان وجود ندارد قرار دادن حوله اضافي نه تنها يك ضرورت است بلكه ضريب اطمينان لازم را هم فراهم ميسازد.

هرگز در موضعي كه اختلال حس وجود دارد هيچ وسيله اي مثل كيسه آب گرم يا هات پك گذارده نشود حتي اگر در كنار بيمار تا پايان درمان بايستد. مراقب انگشتان بي حس بيماران باشيد.

مواظب تعريق و ريزش چكه هاي آب از لبه هاي پك و نايلون باشيد .اينكار يكي از علت هاي سوختگي مي باشد. خيس شدن ملافه در موقع بكار گرفتن هات پك به معني عدم رعايت نكاتي است كه بايد رعايت شده باشند. ايا شاهد سوختن پوست انگشتان بدون حس بيماران بوده ايد؟

پيشنهاد :براي اينكه حوله ها زودتر و در فضاي كمتر پهن و خشك شوند، مي توان در كنار فضاي محل استقرار دستگاه يا در جاي ديگر يك جا رختي ديواري با مشخصات زير ساخته و نصب گردد.

مشخصات نردبان جاي پهن كردن حوله ها

1- پهناي نردبان حدود 90 سانتي متر (بستگي به ظرفيت مراجعه كنندگان دارد.)

2- طول نردبان حدود 120 سانتيمتر.

3- فاصله نرده ها يا پله ها از يكديگر حدود 12 سانتيمتر.

4- جنس نردبان فلزي و صاف (بدون عاج)

5- فاصله نردبان از ديوار در بالاترين قسمت 20 سانتيمتر و در پايين ترين قسمت صفر يا 5 سانتيمتر به ديوار چسبيده . اين شيب نردبان يا فاصله از ديوار سبب خواهد شد كه حوله ها ازهم فاصله پيدا كرده رو بهم قرار نگيرند.سريعتر و بهتر خشك شوند.

يراي فاصله هاي ياد شده نردبان از ديوار پايه هايي در بالا و پايين در نظر بگيريد.(طول پايه ها براي قسمت بالا دو عدد با طول حدود 20سانتي متر و براي قسمت پايين دوعدد باطول 2 تا 5 سانتيمتر. اين نردبان مي تواند در هر ارتفاعي نصب شود.

6- سعي شود نردبان پيشنهاد شده از زمين فاصله داشته تا حوله ها روي زمين قرار نگيرند. در اندازه مورد نظر حتما فضا و اندازه مورد نياز و سليقه خودتان را دخالت دهيد.

7- سعي شود نردبان را به خوبي رنگ كنيد و سپس به ديوار محكم نماييد.

نتيجه : ساخت اين وسيله ، صرفه جويي در فضا و استفاده نكردن از جا رختي است كه منظره خوبي به محل كار نمي دهد.

هرگز در روي زخم ها ، پانسمان ، پوست آغشته به پمادها و روغن ها، هات پك هارا قرار ندهيد.

شستن پك ها بايد بطور مرتب انجام ميگرد.ميتوان حوله هاي مورد استفاده پك هارا كه دور تا دور ان احيانا نوار هم دوخته ايد بيشتر شسته شوند.

نگذاريد هيچ زماني آب درون هات پك به نقطه جوش برسد.

جداره و كف هات پك بايد از جنس بسيار مرغوب استيل ضد زنگ باشد. ضخامت جنس بدنه بسيار مهم است. يك انتخاب مناسب از جنس و ضخامت به معني عمر مفيد بسيار طولاني دستگاه است.

در صورت سوراخ شدن بدنه لازم است با جوش مخصوص ارگن تعمير شود.جوشكاري معمولي روي اين جنس و ضخامت سبب گسترش سوراخ خواهد شد.

معمولا براي بيرون اوردن پك از داخل دستگاه از پنس هاي بلند استفاده ميشود. سعي كنيد اين وسيله نوك تيز يا خاردار نباشد كه سبب اسيب رساندن به پك ها شود.

نتيجه : استفاده از حوله هاي پاكت مانند كه معمولا از چند لايه حوله و گاهي از اسفنج هم استفاده شده و هرگز پيشنهاد نمي شود . حوله معمولي مزاياي بهداشتي ،تعويض، خشك شدن سريع، بو ، را به همراه دارند و خيلي دير خشك مي شوند.

پيشنهادات خلاصه شده در مورد پك ها و حوله ها

1- پك هاي نو را قبل از مصرف يكبار با اب گرم بشوييد.

2- پك هاي استفاده شده ولي خشك را هرگز تا نكنيد. اگر قصد نگه داري انرا داريد در داخل جعبه اي قرار داده و نگذاريد تا شود.

3- هميشه از سلامت پك ها مطمئن باشيد.

4- هربار اب دستگاه را تعويض ميكنيد پك را جداگانه بشوييد و سپس داخل دستگاه قرار دهيد.

هرگز حوله چندلايه بهم دوخته شده را كه بي علت مرسوم شده براي جاي پك و لايه هاي روي ان استفاده نكنيد.اين حوله هاي چند لايه زياي دارند. حوله هاي معمولي يا متري از نوع مرغوب واقعا مقرون به صرفه و بهداشتي تر است.

هرگز از لايه اسفنج در هيچ قسمت از حوله ها ي هات پك استفاه نشود.

استفاده از مواد المينيوم در داخل تانك هات پك مثل سبد جداكننده پك ها سبب اسيب به پارچه پك خا ميشود.

دسته بندی: خدمات کلینیکی